De oudst bekende inwoners van Broekhem

Jan G.M.Notten

Wie iets te weten wil komen van zijn geboorteplaats zal zo nu en dan eens in een oude oorkonde moeten duiken. Of in een boek waarin er zijn afgedrukt. Dat geldt ook voor mensen uit Broekhem. In een akte van meer dan zeshonderd jaar oud, daterend uit 1391, duiken de oudst bekende inwoners van Broekhem op uit de nevelen van het verleden.

In het kort komt het verhaal hierop neer. Zekere Johan van Scemmart (Schimmert) verschijnt voor schout en schepenen van Meerssen en verkoopt aan de pitancie van de zusters een mud rogge. Dat wil zeggen: hij zal er elk jaar een leveren te St. Gerlach op Sint Andriesdag (dat is 30 november, feest van Andreas). En die levering zal na zijn dood doorgaan. Een "pitancie " is een uitdeling van eten. En als onderpand stelt hij een paar stukken land ter beschikking. Eerst een bunder land, grenzende aan land van Gherart Knobben (Knubben?) en aan land van Lise Ghockellen. Vervolgens een stuk van drie morgen aan de Blusendael, ten noorden van Bruchem. Dat grenst aan twee stukken: een is van Thys, de rentmeester van Valkenburg, en het andere van ....Tyle van Bruckem. Tyle is de voornaam. Afkomstig van de Heilige Tilbertus. Ook Uilenspiegel droeg zijn naam.

En dan heeft Johan van Schimmert nog een stuk land in Broekhem: ook drie morgen groot en gelegen naast de hof (boerderij?) van Henrich Sceper (Henk of Hendrik de herder) en naast de "Sittarder weg". Hier treffen we een zeer oude wegbenaming uit onze regio aan. De Sittarderweg liep van Valkenburg naar (natuurlijk) Sittard, werd toentertijd uiteraard niet onderbroken door de spoorweg, volgde het tracé van de tegenwoordige Ariënsstraat en liep dan door het Ravensbosch, richting noorden.

Ziedaar de twee oudste (althans tot nu toe) bij naam bekende inwoners van Broekhem. Tyle had geen achternaam. Men noemde hem "Van Bruckhem" omdat hij daar woonde. En Hendrik? Heette hij Sceper of noemden ze hem zo omdat hij herder was? De twee mannen wisten misschien helemaal niets van de akte. Want ze waren er toevallig in terechtgekomen. Omdat hun land grensde aan dat van Johan van Schimmert.

Tyle en Henrich. Twee mannen van ruim zeshonderd jaar geleden. Uit het verre verleden opgedoken. En wonend in het kleine Broekhem, toen op allerlei manieren geschreven. Alleen al in deze akte op twee manieren.

Ik zou wel eens willen weten wat "aen den blusendael" was. Een gebied ten noorden van Broekhem, waar Tyle ook een stukje had. Maar waar?

Aantekeningen

1. De akte werd opgesteld op 26 juni 1391. Bramoent is braecmaand. Dat is juni: de maand waarin de boer zijn land braak liet liggen.

2. In 1391 waren er uiteraard geen kadastrale cijfers om een stuk land mee aan te duiden. Dus schreef men in de akte aan welke andere stukken het grensde (reinde) en zo was het duidelijk over welk stuk land men het had.

3. Het werkwoord reinen betekent grenzen. Nu nog kennen we het woord de rein. Een term bij perceelbeschrijvingen. In oorsprong was de rein een smalle grasstrook tussen twee stukken land.

4. Die hof van Henrich Sceper kan zijn: een tuin, een erf, maar ook een omheind stuk land of een boerderij. Ook nu nog kan "d'n Haof" in ons dialekt betekenen: de binnenplaats, maar ook: de boerderij.