Fons Heijnens  

Over de geschiedenis van het protestantse bejaardentehuis Avondvrede in ons dorp is nauwelijks iets gepubliceerd. Wij prijzen ons dan ook gelukkig dat het handgeschreven notulenboek van de vereniging ons voor enige tijd in bruikleen werd gegeven. Naast de vele gegevens over bestuurssamenstelling en bestuurswisselingen geeft dit notulenboek, ondanks dat er geen jaarverslagen in opgenomen zijn, al een uitstekend overzicht van het ontstaan en de beginjaren van de vereniging en het bejaardentehuis.  

Oprichting vereniging
Op 29 juni 1923 vindt in de oude protestantse school te Sittard de oprichtingsvergadering plaats van de "Vereeniging tot oprichting en instandhouding van tehuizen voor Protestantsche ouden van dagen en nieuwe armen in Limburg".  

Op de eerste bijeenkomst, waar zo'n 20 predikanten en diakenen aanwezig zijn, bepleit diaken B. van Rinsum van de Ned. Herv. Gemeente van Maastricht in zijn inleiding het initiatief van de diakenen van Maastricht tot het stichten van een "tehuis voor die arme lieden, die als eindresultaat van hun levenswandel hulp behoeven. Een tehuis, ook voor hen die tengevolge van de economische ontwrichting onzer maatschappij steun behoeven: ' de nieuwe armen' ".  

Als belangrijkste redenen geeft hij aan dat er in Limburg, naast een groot aantal r.k. gestichten, slechts twee niet r.k. gestichten zijn, namelijk het gesticht van ouden van dagen van het Burg. Armbestuur te Maastricht, als onderdeel van het ziekenhuis Calvariënberg, dat plaats biedt aan zo'n 180 verpleegden, maar waarvan het huishouden evenwel gedaan wordt door nonnen èn het enige werkelijk neutrale gesticht de Momus, een oud mannenhuis dat plaats biedt aan 15 mannen uit de betere stand.
De inrichting daarvan is "zeer eentonig en karig gemeubeld" en de aanblik van ouden van dagen in de grote conversatiezaal geeft een "gevoel van weemoed".

De diakenen en predikanten zijn ook niet gecharmeerd van de weinige r.k. gestichten waarin op verzoek ook andersdenkenden worden opgenomen, omdat de opgenomenen zich daar "niet tehuis gevoelen door de huisorde der r.k. gestichten en het gevaar dat de oudjes tot de r.k. kerk worden omgepraat niet denkbeeldig is".
De vergadering stemt vervolgens in met het oprichten van de vereniging, die de naam "Avondvrede" zal gaan dragen. Ook wordt er een voorlopig bestuur gevormd.  

Houthemse bestuursleden
Mevr. A.C.G. Smeets-Brants uit Houthem St. Gerlach wordt, ter vervulling van een vacature, in de eerste algemene ledenvergadering op 1 november 1923 als enige vrouw tot bestuurslid benoemd. Op de algemene ledenvergadering van 4 mei 1926 wordt mevr. H. Cenin-Looyen uit Houthem (Meerssen) als bestuurslid gekozen ter vervulling van de vacature van mevr. Smeets-Brants. Mevr. Cenin deelt het bestuur echter schriftelijk mee, de benoeming niet te aanvaarden.  

Aankoop gebouwen
Reeds in de tweede algemene ledenvergadering van 1 maart 1924 wordt tot aankoop van hotel Bellevue in Houthem besloten voor de prijs van fl. 38.000, incl. inventaris: dat is fl. 2.000 onder de vraagprijs van de familie Smeets-Brants. Het ondersteuningsfonds van de Staatsmijnen verleent een hypotheek van fl. 13.000 à 5,25% met jaarlijkse aflossing, de familie Smeets geeft fl. 20.000 aan de vereniging tegen een lijfrente van fl. 1.000 per jaar gedurende het leven van beide echtelieden en fl. 750 per jaar voor een van de overlevenden.  

Op Hemelvaartsdag 29 mei 1924 wordt onder veel belangstelling het eerste tehuis van Avondvrede in Houthem geopend. Acht jaren later wordt de villa In 't Veld aangekocht, deze zal als dependance van Avondvrede gaan fungeren. Deze aankoop is nodig omdat uitbreidingsplannen van Avondvrede op eigen grondgebied niet door de gemeenteraad van Houthem werden goedgekeurd.

Grondaankopen en -ruil
Omdat een gedeelte van de waranda van het gebouw op grond van de gemeente Houthem staat en de openbare weg over grondgebied van Avondvrede gaat, vindt er in 1925 in verband met verbreding van de Meerssenerweg en het Kallebergsvoetpad een grondruil met de gemeente plaats.(1)
In 1928 wordt melding gemaakt van aankoop van 1050 m² grond, gelegen naast het terrein van het tehuis in Houthem. Verder is er in 1928 optie genomen op twee stukken grond, één groot ca. 1900 m² en één groot 730 m². Deze stukken zijn nodig wanneer er moet worden uitgebreid, terwijl het plan bestaat om de weg die voor het tehuis loopt te verleggen. (2)
In 1931 wordt een stuk grond van 1900 m² van de erven Aug. Janssen gekocht. In verband met de aanleg van de riolering langs de tuin van de dependance wordt in 1937 een klein strookje grond van ca. 6 m. aan de gemeente Houthem overgedragen.  

Verbouwingen en uitbreidingen
In 1925 wordt besloten tot een verbouwing en uitbreiding van Avondvrede.
In de nieuwbouw komt er op de begane grond een ruime eet-conversatiekamer met erker en waranda, alsmede toiletten en een nieuwe keuken. Op de eerste verdieping van de uitbreiding komen 7 zit-slaapkamers (voor de klasse C), een toilet en wasgelegenheid en tevens een trappenhuis dat in verbinding staat met de slaapkamers in het oude - uit 1899 daterende - gebouw. Boven de verdieping in de nieuwbouw bevindt zich een grote zolder voor de was e.d.
In het oude gebouw wordt een van de vrijkomende eet-zitkamers dan ingericht voor klasse A en B ("de meest flinke bewoners") en de andere zit-eetkamer wordt tot ziekenkamer ingericht.
De oude keuken wordt verbouwd tot slaapkamer van de directie en in het oude gebouw komen op de begane grond toiletten. De kosten van deze operatie worden geraamd op fl. 7.000. Om deze uitbreiding te bekostigen en de aangegane hypotheek met het ondersteuningsfonds van de Staatsmijnen af te lossen wordt een obligatielening van fl. 20.000 uitgegeven . (3)
De verbouwing door aannemer C. Kosters uit Heerlen start in oktober 1925 en komt in maart 1926 gereed. Avondvrede beschikt dan over 32 vertrekken.
In december 1926 wordt geld ingezameld voor de aanleg van een centrale verwarming, waarvan de kosten geraamd worden op fl. 4.000.
In juni 1927 wordt deze aangelegd door de fa. J. Scheepers uit Heerlen. In 1926 en 1927 stellen de Staatsmijnen gratis 500 kg kolen ter beschikking.
In 1941 blijken de Staatsmijnen nog steeds erg vrijgevig: Avondvrede ontvangt wederom 10 ton cokes.  

In 1929 worden plannen gemaakt voor een eventuele verdere uitbreiding van Avondvrede. Men wil een symmetrisch geheel maken, door aan de thans onbebouwde zijde van de nieuwbouw, een vleugel aan te bouwen, die qua uiterlijk gelijk is aan het oude gedeelte. Dit plan is echter nooit uitgevoerd. In de notulen wordt melding gemaakt van moeilijkheden met de gemeente Houthem over de uitbreidingsplannen en weigering van de aangevraagde bouwvergunning als gevolg van een bouwverbod.
In 1930 wordt een groot gedeelte van het gebouw opnieuw geverfd en gestucadoord. Aan de waterleiding en riolering moeten belangrijke herstellingen plaats vinden.
Op de agenda van de buitengewone algemene ledenvergadering d.d. 22 juli 1932 staat de aankoop van villa In 't Veld van mej. Plate voor de prijs van fl. 7.000. Deze villa, die nodig is om aan de groeiende vraag naar opname te kunnen voldoen, is gelegen aan de zijweg langs Avondvrede en kan op 15 september 1932 aanvaard worden.  

Bewoners
In het eerste jaar van het bestaan komen er 44 aanvragen tot opname binnen, waarvan 20 van buiten Limburg. Eind 1924 zijn er 10 personen opgenomen; in datzelfde jaar overlijdt de heer Smidt, een van de eerste bewoners van het tehuis. In 1925 zijn er 12 bewoners, waarvan een echtpaar, 7 vrouwen en 3 mannen (klasse A 4 bewoners, klasse B 2 bewoners en klasse C 6 bewoners). Op 9 december 1926 heeft Avondvrede 20 bewoners, waaronder 2 echtparen (klasse A 8 bewoners, klasse B 3 bewoners en klasse C 9 bewoners). In 1927 komen in klasse C 3 mannen bij, in klasse B 1 vrouw en 1 man. In klasse C overlijden 1 vrouw en 1 man en in B 1 vrouw. In klassen B en C vertrekken 2 vrouwen, zodat het aantal bewoners gelijk blijft.  

Over het algemeen zijn zowel het bejaardentehuis Avondvrede als de dependance In 't Veld vrijwel continu volledig bezet.  

Personeel
De heer en mevrouw Biesmeyer uit Heerlen treden vanaf de opening van Avondvrede op 29 mei 1924 aan als directie van het tehuis. In 1930 treedt een inwonende verpleegster in dienst, die tevens waarnemend directrice is. Na aankoop van villa In 't Veld wordt mevr. Verhoog in 1933 bereid gevonden de leiding in dat gebouw op zich te nemen. Mevr. Verhoog is de weduwe van ds. J.A. Verhoog uit Kerkrade. Deze was jarenlang voorzitter van de vereniging en overleed in 1932. In 1934 wordt mevr. van der Ben benoemd wegens het door mevr. Verhoog gevraagde ontslag. Zuster C.J. Sprenkeler volgt mej. Stilting op, die om gezondheidsredenen ontslag neemt.
Op 1 april 1934 vindt er een ruiling plaats tussen de directrices van beide tehuizen.
In 1934 wordt mevr. van der Ben ontslagen. Wordt in de notulen van de algemene ledenvergadering van 23 maart 1937 nog een dankwoord uitgesproken aan het adres van de directrice mevr. van der Ben (voor haar meer dan uitstekende beheer) (4) , in de algemene ledenvergadering van 7 april 1938 vraagt een der leden, mevr. Smeets, inlichtingen over het plotselinge ontslag van haar.  

Borgkwestie Smeets
Schijnbaar heeft de familie Smeets al vrij snel na de verkoop van hun hotel Bellevue aan de vereniging Avondvrede problemen met de in 1924 getroffen financiële regeling.
Tijdens de rondvraag van de vergadering d.d. 9 december 1926 brengt de heer Smeets de borgkwestie "opnieuw" ter sprake. Omdat het dagelijks bestuur niet geslaagd is in het vinden van een borg, vraagt de heer Smeets of hij dan geen hypotheek op het gebouw kan krijgen. Volgens de financieel adviseur van de vereniging is hij hier niet mee gebaat. Als Avondvrede op een gegeven moment niet meer aan haar verplichtingen zou kunnen voldoen t.o.v. van de heer Smeets dan zou hij bij een eventuele executie van het gebouw, niet meer recht hebben dan het op dat moment achterstallig bedrag van de lijfrente. Overeenkomstig het contract heeft de heer Smeets elk half jaar recht op fl. 500, meer niet.
Om uit de impasse te komen, stelt de heer Smeets uiteindelijk voor dat het bestuur een schriftelijke verklaring aflegt dat het aan de verplichting, voortvloeiende uit het contract, steeds zal blijven voldoen. In een brief d.d. 19 december komt de heer Smeets op zijn besluit om tot een definitieve regeling te komen terug. Hij heeft de kwestie in handen gesteld van mr. Janssen uit Maastricht, die met de vereniging onderhandelingen gaat voeren over afkoop van de lijfrente. (Vraagsom van de heer Smeets is fl. 20.000, aanbod van de vereniging fl. 12.000). Uiteindelijk komt er in december 1927 een akkoord. De lijfrente van de familie Smeets wordt afgekocht voor fl. 15.000.  

Noten
(1). De gemeente Houthem staat af een gedeelte van 64 m² uit den Meerssenderweg te nemen langs het perceel gemeente Houthem sectie A nr. 80, kadastraal bekend als gemeente Houthem, sectie A. nr. 1799 gedeeltelijk (buurtweg), waartegen de vereeniging Avondvrede aan de gemeente Houthem (ter verbreeding van den Meerssenderweg en Kallebergsvoetpad) een strook grond aldaar, kadastraal bekend als gemeente Houthem sectie A. gedeelte nr.1792 een 1791, groot respectievelijk 97½ m² en 9 m² ."
Blijkens gegevens uit de Inventaris van de archieven der gemeente Houthem (inv.nr. 1705) is in deze ruil ook nog een stuk grond van ongeveer 44 m² (sectie A. nr. 1799) van de heer P.J.A. Janssen betrokken, die in ruil hiervoor twee percelen grond krijgt van ongeveer 53 m² (sectie A. nrs. 1035, 1205 en 1791).
(2). Het verzoek van het bestuur van Avondvrede om een gedeelte van de Meerssenerweg te verleggen werd door de gemeenteraad afgewezen (inv.nr. 1762).
(3). Verdeeld in 4 series, ieder groot fl. 5.000, iedere serie in stukken van fl. 100, fl. 25 en fl. 10, rentende 4%.
(4). Officiële en van paraaf voorziene doorhaling in de notulen.

Geraadpleegde bronnen
(Handgeschreven) Notulenboek van de Oprichtingsvergadering en de Algemene Ledenvergaderingen (29 juni 1923 - 13 maart 1943)
Inventaris van de archieven der gemeente Houthem, 1800-1940 / samengest. door W. van Mulken. - Maastricht, 1974.

Het gebouw en zijn bewoners

Jammergenoeg ontbreken in de legger van Houthem de eerste artikelen over de betreffende de percelen.
In art. 1590 wordt als eerst bekende eigenaar genoemd: Jan Janssen, rentmeester, gehuwd met Maria Elisabeth Willems. Zij worden opgevolgd door Pieter Joseph August Janssen, veekoopman, in huwelijk met Maria Justina Adriane Eussen (mogelijk/waarschijnlijk verkregen bij erfenis).
Sectie A nr. 80 is oorspronkelijk vermeld als bouwland en wordt als zodanig rond het jaar 1900 gekocht van art. 588 (is niet meer aanwezig in de legger).

Volgens de gegevens uit de legger wordt er in 1900 gebouwd en sectie A nr. 80 wordt dan omschreven als huis, tuin en bouwland. In de gevel van het pand is echter het jaartal 1899 aangebracht. Dat zal niet op een misverstand berusten en men mag dan ook gerust aannemen dat in dat jaar met de bouwwerkzaamheden is begonnen.
In het begin van deze eeuw was er in het pand hotel-restaurant P.A. Klepper, later hotel "De la Bellevue", gevestigd.

In 1921 volgt verkoop aan (art. 2255) Pieter Matheus Hubertus Smeets, gehuwd met Alida Christina Gerdina Brants. Deze verkopen in 1925  (art. 2371) het aan de Vereniging Avondvrede, Vereniging tot stichting en instandhouding van tehuizen voor protestantse ouden van dagen en nieuwe armen in Limburg. Deze vereniging wordt later omgezet in een stichting. Deze is gevestigd te Brunssum en was tot voor kort nog steeds eigenaar.
Onlangs werd Avondvrede verkocht aan de Eindhovense bouwonderneming Hurk Bouw en Vastgoed.
Het gemeentebestuur heeft per brief van 17 mei 1999 aan alle inwoners van Houthem laten weten medewerking te willen verlenen aan het verzoek om opvang van 60-90 asielzoekers in dit pand.

(Met dank aan Lei Deckers).